360 graden - Album van de Nederlandse ruimte. De Balie, ISBN 9066172312, f 25.00

© Martin Woestenburg, martin@woestenburg.nl

Een debat kenmerkt zich niet door consistentie, maar door variatie. Het is daarom niet verwonderlijk dat de verzamelbundel 360 graden, die naar aanleiding van de door de Balie georganiseerde debatreeks Ordeverstoorders werd uitgegeven, geen consistent beeld geeft van de Nederlandse ruimte. De ondertitel Album van de Nederlandse ruimte doet de inhoud geen recht.

360 graden is een vrijplaats voor journalisten, schrijvers, theoretici en wetenschappers. Dat levert mooi proza op, schrijver Hafid Bouazza die de waterbouwsels van Rijkswaterstaat bezingt. Kabbelende jeugdherinneringen van journaliste Katrien de Klein aan de IJsseldijk bij haar geboortedorp Westervoort. En een leuk interview met plattelanders die last hebben van de verstedelijking. "Aranka: 'Wat we eigenlijk zitten te zeggen is, dat we een culturele minderheid zijn.' Daar moeten allen erg om lachen en toen was het tijd om te eten en na de conclusie ''t is allemaal sund', onze mond te houden."

Maar wat is nu eigenlijk Nederlandse ruimte? "Z'n volle steden? Z'n brede buitenwijken? Z'n veellagige verkeerspleinen? Z'n invoegstroken? Z'n restjes halfnatuur?", vraagt schrijver en theoreticus Arjen Mulder. Met O.M.A. en MVRDV in de hand keert Mulder zich van deze tastbare werkelijkheid om de maakbare toekomst van de ruimtelijke ordening te zoeken in het 'virtuele Nederland' dat verschijnt op de computerschermen van ontwerpers. "Virtueel Nederland is het Nederland dat door de computer en haar vaardigheden denkbaar is geworden, weer denkbaar. Het is het Nederland van 'stel dat'."

Slechts een enkeling waagt zich aan de helicopterview die de lezer uit tilt boven het maaiveld van persoonlijke of theoretische bespiegelingen. Maar misschien moet je Engelsman zijn om net als antropoloog Mark Turin het 'trauma van de Nederlandse ruimte' te zien in de immense hal van Schiphol. "Het is ongetwijfeld een hele prestatie, maar ironisch genoeg, ondanks het hoge plafond en het openliggende Pompidou-achtige ventilatiesysteem, voelt het krap en overvol. ... Zo is de immense hal toch weer verworden tot een stadje uit de provincie, maar dan met een dak." Dat is een plaatje dat zo in het Album van de Nederlandse ruimte past.